ما یا مسئولیتی را قبول نمی کنیم، یا اگر قبول کردیم، باید آدابش را هم به جای آوریم. اولین مسئولیتی که بر عهده ما می باشد، تمام کارهایی است که در حوزه فردی به ما مربوط است. بنابراین، انسان بی مسئولیت در عالم نداریم. یکی از مهمترین مواردی که در شئونات مختلف زندگی رعایت ادبش حائز اهمیت است ، ادب کار کردن می باشد. زیرا انسان در مراحل مختلف زندگی صاحب مسئولیت هایی متفاوت اعم از فردی و اجتماعی است. و گریزی هم از این مسئله نیست. تا زمانی که انسان در قید حیات است ، زیر بار مسئولیت های مختلفی قرار خواهد داشت. فلذا مهم است که ادب کارهای پذیرفته شده و یا تکلیف شده رعایت شود.
الف) آن کاری که به عهده شخص بوده است به نتیجه غایی و هدف اصلی خودش می رسد.
ب) برای شخص ایجاد اعتبار می کند.
ج) موجب خوش بینی افراد نسبت به شخصیت و معتقدات و تفکرات و... انجام دهنده کار میشود.(جنبه تبلیغی دارد)
د) سنگ بنای درستی گذاشته میشود که آیندگان بر آن محور حرکت کنند.(جنبه آموزشی دارد)
ه) نعمات خدای متعال به درستی استفاده میشود و این موجب برکت خواهد شد.(قدرشناسی عملی محقق میشود)
پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله: إن أعمالکم تعرض علی کلّ یوم، فما کان من حسنٍ استزدت الله لکم، وما کان من قبیح استغفرت الله لکم.
پیامبر خدا صلوات الله علیه و آله: کارهای شما هر روز به من نشان داده می شود. اگر خوب باشد، از خدا می خواهم بر کارهای شما بیفزاید و اگر زشت باشد، برایتان از خدا آمرزش می طلبم
و) رضایت الهی را به دنبال دارد و موجب ترحم دنیوی و اخروی خدای متعال می شود.
امام صادق عليه السلام :براى پيامبر خدا خبر آوردند كه سعد بن مُعاذ، در گذشت. پيامبر خدا و اصحابش برخاستند[ و به خانه سعد رفتند]. جنازه سعد برداشته شد. پيامبر صلى الله عليه و آله دستور داد او را بر روى لنگه‌ی در، غسل دادند و چون او را حنوط و كفن كردند و در تابوتش نهادند و به راه افتادند، پيامبر خدا در پى آن، حركت كرد و گاه سمت راست تابوت و گاهى سمت چپ آن را مى گرفت تا به قبرش رساندند. پيامبر خدا، جنازه سعد را پايين نهاد و او را در گورش گذاشت و اطراف لَحَد را با خشت، محكم كرد و در اين هنگام مى فرمود:«يك سنگ به من بده... كمى گِل به من بده...» و با آنها فاصله ميان خشت ها را [با ظرافت] مى گرفت. كار كه تمام شد و پيامبر صلى الله عليه و آله بر روى قبر خاك ريخت و آن را هموار كرد و فرمود :«من مى دانم كه او به زودى مى پوسد و پوسيدگى به سراغش مى آيد؛ امّا خداوند متعال، بنده اى را دوست دارد كه هر گاه كارى انجام مى دهد، محكم كارى كند.( رَحِمَ اللهُ امرَأً عَمِلَ عَمَلاً فَاَتقَنَه.... وَ لَكِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ عَبْداً إِذَا عَمِلَ عَمَلًا أَحْكَمَه) چون پيامبر صلى الله عليه و آله خاكش را هموار كرد، مادر سعد، از گوشه اى صدا زد: بهشت گوارايت باد! پيامبر خدا فرمود : آرام باش ، اى اُمّ سعد! از طرف پروردگارت، چنين با قاطعيت سخن مگوى. سعد همين حالا دچار فشار [ قبر] شد .پيامبر صلى الله عليه و آله باز گشت و مردم نيز بر گشتند .گفتند: اى پيامبر خدا! ما شاهد بوديم كه شما با سعد، چنان عمل كرديد كه با هيچ كس نكرده ايد. بدون عبا و با پاى برهنه دنبال جنازه اش حركت كرديد! پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:«فرشتگان، پابرهنه و بدون عبا بودند. من هم به آنها تأسّى كردم .گفتند: گاه سمت راست تابوت را مى گرفتيد و زمانى سمت چپ آن را! فرمود:«دستم در دست جبرئيل بود و هر جا را كه او مى گرفت ، من هم مى گرفتم .گفتند: دستور فرمودى و او را غسل دادند، و بر جنازه اش نماز خواندى و خودت او را در گور نهادى؛ ولى سپس فرمودى كه سعد، دچار فشار [قبر ]شد. فرمود: آرى؛ او با خانواده اش كمى بداخلاق بود.
کسی که می خواهد تمام کاهایش به نحو احسن انجام گیرد، باید این موضوع و مؤلفه هایش برای او ملکه شده باشد.
اتقان صنع داشتن یعنی در یک کار، تمام ظرافت ها و دقت های لازم آن لحاظ شود، ولو در تعارف کردن یک سینی چای؛ به عبارت دیگر یا کاری را نپذیریم یا اگر پذیرفتیم در تمام ابعادی که(جلوتر) بیان می گردد باید اتقان داشته باشد؛ چون پیغمبر صلوات الله علیه و آله می‌فرمایند من هیچ کاری را دوست ندارم که در غیر اتقانش انجام شود.(یعنی هر کاری با تمام آداب و ظرافت هایش صورت گیرد.) یا مثلا در مورد چای ریختن دقت شود که چای از لیوان ها لبریز نشود و سینی پر از چای نشود، یا هنگام تعارف چای به میهمان به نحوی شخص تعارف کند که مهمان در برداشتن آن دچار مشقت نشود، یا مثلاً خودروی خود را کارواش می بریم، اگر طرف مقابل دقت و آداب لازم را انجام ندهد و شما بعداً متوجه شوید که در کار او اتقان نبوده و هنوز قسمت هایی از ماشین کثیف است ناراحت می شوید، یا کارمندی که در انجام کار خود دقت و آدابی که باید را رعایت نمی کند و نامه ای را ناقص میزند و بعدا برای ما مشکل بوجود می آید و...
حال تصور کنید جامعه ای را که این چنین باشد و افراد نسبت به کارهایی که انجام می دهند اتقان نداشته باشند، چه فاجعه ای در آن جامعه به وجود می آید؟ و بلعکس، چقدر زندگی در جامعه ای که اکثریت اعضای آن در کارها اتقان صنع دارند و یک کار را با ظرافت و دقت و آداب کامل خودش انجام می دهند لذت بخش می شود؟
باید توجه داشت که برای اصلاح جامعه باید از خودمان شروع کنیم؛ یعنی هر کسی باید تلاش کند در هر کاری که می خواهد انجام دهد اتقان صنع داشته باشد، اینگونه هم خودش به این مهم عادت می کند و هم بر فرزندان، همسر، اطرافیان و... اثر می گذارد و وقتی همه بدین شکل عمل کنند به تدریج نیز جامعه اثر می پذیرد و تغییر می کند. آنگاه با جامعه ای مواجه می شویم که اشخاص یا کاری را نمی کنند یا وقتی برای انجامش اقدام می کنند تمام توجه و تلاش خود را به کار می برند تا آن کار را با تمام آدابش انجام دهند و کم نگذارند.
- به میزان کافی زمان اختصاص داده شود و در وقت معین خودش انجام شود
این مورد بسیار به ما آسیب میزند، چه بسا کارهایی که در انجام آنها تعلل می کنیم و ضررش را می بینیم؛ مثلاً معامله ای که اگر امروز انجام شود برای ما سود دارد، بیخود و بی جهت آن را به تاخیر می اندازیم. هر کاری یک زمانی دارد که باید در همان فرصت مشخص خودش انجام شود، پس اول باید فرصت مشخص آن کار را درک کنیم، مثلا تا 40 سالگی فرصت کسب علم داریم و ابتدا باید این را بفهمیم که فرصت ما محدود به چه زمانی است و سپس در مدتی که داریم اقدام کنیم یا به طور مثال اگر 10 یا 20 سال قبل که باید با مردم صحبت می شد و شبهات و نکات حجاب مطرح و برطرف می شد این اتفاق نیفتاد و امروز تازه برخی به فکر این مسئله افتاده اند، در حالی مدت زمان بسیاری از وقت این کار گذشته است و دیگر اثر ندارد...
امام صادق علیه السلام: إذا کان الرجل علی عمل فلیدم علیه سنة، ثم یتحول عنه إن شاء الی غیره؛ وذلک إن لیلة القدر یکون فیها فی عامه ذلک ما شاء الله إن یکون.
هرگاه شخصی کاری را آغاز کند، باید تا یک سال آن را ادامه بدهد. سپس اگر خواست، به کار دیگری بپردازد؛ زیرا شب قدر که آنچه خداوند می خواهد مقدّر می کند در آن یک سال وجود دارد.
یعنی هر کاری را خواستی شروع کنی و انجام بدهی از کار فرهنگی گرفته تا علمی، اقتصادی، سیاسی و... طبق فرمایش امام صادق علیه السلام باید حداقل باید یک سال تاب آوری داشته باشی، حوصله کنی و وقت بگذاری تا بتوانی نتیجه بگیری.(این حدیث مربوط به قسمت اول مورد اول، یعنی به هر کاری به میزان کافی زمان اختصاص داده شود، می باشد.) این حدیث بعد فردی زمان گذاشتن در کارها را مطرح می کند، به عنوان مثال چه بسا افراد مذهبی را می بینیم که یک فعالیت عبادی ای را شروع می کنند و زمان کافی نمی گذارند و توقع دارند بعد دو سه هفته نتیجه آن عمل را ببینند یا مثلا کاسبی که مغاز باز می کند و به محض اینکه دو سه ماه اول را سود نمی کند کار را کنار می گذارد(زمان کافی اختصاص نمی دهد که اصلا ببیند این کارش می گیرد یا نه، چند ماه صبر نمی کند که جا بیفتد و شاید بعد به سود دهی برسد، سریع آن کار را کنار می گذارد) یا کسی که می خواهد رذیله ای را از خود جدا کند ولی زمان کافی اختصاص نمی دهد و بعد مدتی چون نتیجه مطلوب را نمی بیند رها می کند، در حالی که طبق حدیث امام حداقل باید یک سال زمان داد و سختی ها و نتیجه ندادن ها را تحمل کرد و اگر مثلا بعد یک سال از آن کاسبی سودی عاید نشد آن را کنار گذاشت.
یا بعنوان مثال های بیشتر چقدر فراوان هستند پرونده هایی که در بیمارستان ها و پزشکی قانونی ها هستند که دکتر ها می گویند اگر فلان شخص چند ماه زودتر می آمد اینقدر سرطان در خونش گسترده نمی شد، بیماری اش پخش نمی شد و زنده می ماند یا یک دندان پزشکی رفتن، آنقدر آن را عقب می اندازیم که آخر دندانی را که با یک پر کردن سطحی مشکلش برطرف می شد را مجبور می شویم بکشیم و...
- از تمام ظرفیت موجود برای آن استفاده شود
یا کاری را قبول نکنیم یا اگر قبول کردیم تمام توان و ظرفیت موجود(ظرفیت زمانی، جسمی، فکری، مالی و...) و ممکن را برای آن استفاده کنیم.(به کاری که قبول کردیم رفع تکلیفی نگاه نکنیم.) آن موقع که می خواهیم کاری را قبول کنیم، مدتی مهلت برای فکر کردن و بررسی کردن آن کار بگذاریم و ببینیم آیا میتوانیم ظرفیت هایی را که لازم دارد به میدان بیاوریم یا نه و بیهوده کاری را بر عهده نگیریم و وقت و سرمایه خود و دیگران را هدر دهیم.
امام علی علیه السلام: طاعة الله سبحانه لا یحوزها إلا من بذل الجدّ واستفرغ الجهد.
امام علی علیه السلام: به طاعت خدای سبحان دست نیابد مگر کسی که تلاش کند و نهایت کوشش خود را به کار گیرد.
یعنی تنها تلاش کردن کافی نیست، بلکه باید نهایت تلاش و کوشش خود را بکار بگیریم. مثلا اگر زن و شوهری می خواهند بچه دار شوند باید دقت داشته باشند که این کار وقت می گیرد، بچه تربیت و توجه و... نیاز دارد، ادبیات بچه دار شدن این است که خانم توجه و تمرکزش را بر بچه بگذارد، پس یا بچه دار نشوند یا تمام ظرفیت خود را بکار برند. اگر هدفشان کسب پول است به همان بپردازند نه اینکه بچه دار شوند و برای او وقت نگذارند و بچه با خلاهای تربیتی و عاطفی رشد کند و دچار مشکل شود، یا کسی که می خواهد درس بخواند نباید مردد با این قضیه برخورد کند، سفت و سخت وارد شود و کار را پیش ببرد.
نکته: باید دقت داشته باشیم که مبادا تک بعدی شویم؛ یعنی اگر کار درس خواندن را می خواهیم بر عهده گیریم به این معنی نیست که تمام کارهای دیگرمان را تعطیل کنیم، بلکه باید بین توانایی هایمان و کارهایی که داریم و باید به آنها بپردازیم توازن برقرار کنیم تا بتوانیم به همه آنها برسیم.
- با نظم و ترتیب صورت گیرد
متاسفانه عموم مردم با نظم و منظم بودن سخت ارتباط برقرار می کنند، چون کار راحتی نیست ولی با این وجود در جامعه ما منظم بودن به شدت کمیاب است، از استاد دانشگاه گرفته که در تمام ترم یکبار پیش نمی آید که کلاسی را که باید راس هشت صبح شروع کند در همان زمان آغاز کند، تا دانشجو یا کارمندی که یکبار به موقع سرکار حاضر نشده، یا پدر و مادری که یک بار بچه را به موقع به مدرسه نمی رسانند یا دوستانی که هیچگاه به موقع سر قرارشان آماده نمی شود و... اینها همه نه تنها بر خودمان اثر گذارند بلکه بر اطرافیان ما، فرزندانمان و در نهایت جامعه اثر گذارند و نتیجه می شود همین وضعیتی که الان با آن مواجه هستیم. متاسفانه این بی نظمی و آشفتگی و بی برنامگی در مساجد، پایگاه های فرهنگی، اداره جات و... نیز به وفور به چشم می خورد، چقدر والدینی که بی نظم هستند و مثلا از سرکار به خانه می آیند لباسشان را در اتاق رها می کنند یا مثلا عدم توجه به نظم در نوع پوشش که تناسب و انضباطی که باید بین البسه برقرار باشد را توجه نمی کنند؛ یا مسئولیت قبول نکنیم یا قبل آن بررسی کنیم که آیا می توانیم به موقع آن کار را انجام دهیم یا خیر.
حضرت امیر علیه السلام در آخر عمر شریفشان که ضربت خورده بودند و از شدت بدحالی رنگ پوستشان شبیه دستمال زردی که به پیشانی شان بسته بودند شده بود، در وصیت به امام مجتبی علیه السلام به تقوای خدا و نظم در کارها اشاره می کنند که این جایگاه و اهمیت منظم بودن را می رساند.
امام علی علیه السلام در وصیت به امام حسن علیه السلام: اوصیکم بِتقوی الله و نظمِ اَمرِکُم.
- اول هدف و خروجی آن بررسی شود
کاری که میخواهیم انجام دهیم(چه بزرگ و چه کوچک، از ظرف شستن و جارو کشیدن گرفته تا درس خواندن و مدیریت کردن یک مجموعه) باید هدفش را بررسی کنیم، برای چی می خواهیم فلان کار را انجام دهیم؟ دنبال چه هستیم؟ در نهایت به چه چیزی می خواهیم برسیم؟ به طور مثال این تفکر که وقتی میخواهیم کار برای خدا کنیم، کار فرهنگی کنیم و... برویم ببینیم چه کاری روی زمین است همان را انجام دهیم غلط است. باید دید که در چه استعداد داریم و اصلا کاری که میخواهیم انجام دهیم چه خروجی ای دارد، هدفش چیست؟ اینها باید بررسی شوند تا مبادا وقت و انرژی مان را تلف کنیم. در نهایت اینکه وقتی خواستیم کاری را بپذیریم دقت داشته باشیم که کاری را انتخاب کنیم که به کارمان بیاید.
امام علی علیه السلام: طوبی لِمَنْ قَصَرَ هِمَّتَهُ عَلی ما یعنِیهِ.
امام علی علیه السلام: خوشا به حال کسی که همّت خود را منحصر به چیزی کرد که به کارش می آید.
البته باید دقت کنیم که مبادا مثلا فکر کنیم که تنها به کار پزشک شدن، وکیل شدن و... می آییم. بلکه باید کارهای مختلف را بسنجیم که ببینیم به کدام بیشتر می آییم و اینکه خود را از کارهای به ظاهر کوچک مثل ظرف شستن و جارو کشیدن و... هم محروم نکنیم اینها مهارت هایی هستند که به کار همه می آیند و باید در حد امکان آنها را نیز کسب کنیم.
نکته: اگر در محلی کار می کنیم و یا درس می خوانیم و... که نسبت به دین و دینداری بد بین هستند و یا حتی ناسزا می گویند، تنها راه تغییر ذهنیت آنان عمل بر اساس سیره اهل بیت علیهم السلام است؛ به طور مثال به آنها احترام بگذاریم و تکریمشان کنیم، مثلا اگر می رویم برای خودمان چای بریزیم اعلام کنیم که اگر خواستند برای آنها نیز بریزیم، یا هر روز به موقع سرکار برویم و وقت شناس باشیم، رشوه نگیریم، اگر کمکی بر می آمد انجام دهیم، لازم هم نیست چیزی بگوییم همین که عملکرد ما را(که بر اساس سیره اهل بیت علیهم السلام است و لا غیر) ببینند اگر قرار باشد اثری گذاشته شود اتفاق می افتد، اگر هم دور هم جمع می شوند و حرف بی ربط می زنند آنجا را موقتاً(تا این مکالمات بی ربط تمام شود) ترک کنیم.
تدین خود را از راه متعهد بودن به وظایفمان، کمک کردن به دیگران، نظم و انضباط داشتن و... نشان دهیم که این خود بهترین راه ترویج و تبلیغ دین می باشد. برای تربیت همسر و فرزندانمان هم باید همین طریق را پیش بگیریم، کودکی ببیند که پدر متدینش بی نظم است، وقتی خانه می آید لباس هایش را در اتاق رها می کند، دروغ می گوید و... همین را الگو برداری می کند و مثل والدینش بی نظم می شود، اگر جایی بخواهد حاضر شود تاخیر می کند و به موقع نمی رسد و... ما هر چقدر هم تلاش کنیم فرزندان و اطرافیان از رفتار ما الگو برداری می کنند، پس باید حواسمان در ابتدا به خودمان باشد.
- از نظر ظاهری زیبا باشد
کار از نظر ظاهری اینقدر زیبا باشد که نتوان از آن ایراد گرفت، نه اینکه با تجمل باشد، بلکه سلیقه و اهمیت به ظاهر ماجرا وجود داشته باشد. مثلا اگر می خواهیم به پدرمان هدیه دهیم، آن را کادو کنیم، دقت داشته باشیم کاغذ کادویی استفاده کنیم که متناسب به سن و شخص طرف مقابلمان باشد، مثلا اگر می خواهیم به پدرمان کادو دهیم یک جور کاغذ کادو برازنده و اگر خواستیم به همسرمان یا دخترمان کادو دهیم، یک جور کاغذ کادو برازنده است. یا مثلا اگر برای همسرمان هدیه می گیریم از دیجیکالا مستقیم برای همسرمان نفرستیم، آن را کادو کنیم، سلیقه به خرج دهیم. یا وقتی به هتل می رویم و اتاق می گیریم درست است که وظیفه آن خدمه تمیز کردن و منظم کردن اتاق است، ولی اتاق را به بدترین و بی نظم ترین حالت ممکن تحویل ندهیم، یا اگر رستوران می رویم و غذا می خوریم تا جایی که می توانیم ظرف و ظروف را مرتب بچینیم، چون همان خدمتکار نیز انسان است و می بیند که یک انسان مذهبی چگونه با این موارد بر خورد می کند، یا وقتی مهمان برای ما می آید و گل می آورد آن را روی میز رها نکنیم گلدان بیاوریم و در گلدان بگذاریم، مهمان را تکریم کنیم و... در این موارد فرزند ما، همسر ما، اطرافیان ما و... شاهد نحوه رفتار ما می باشند و هم الگو می گیرند و هم وقتی می بینند شخص مذهبی اینگونه رفتار می کند، دید درستی نسبت به انسان های متدین پیدا می کند و خود به خود دین و دینداری ترویج می شود.
حتی انتقاد کردن نیز آدابی دارد که از جمله آن مودبانه و به زیبایی انتقاد کردن می باشد، اگر نقدی داریم با بدترین ادبیات و چهره بر افروخته و با صدای بلند و داد و بیداد مطرح نکنیم، ادب را رعایت کنیم.
- از نظر محتوایی صحیح و عمیق و قابل دفاع باشد
ولو مثلا اگر می خواهیم به کسی پیامک دهیم، موقع ارسال آن را بررسی کنیم که مبادا از لحاظ محتوایی دچار ابهام یا مشکلی باشد، اگر می خواهیم کلیپی برای کسی بفرستیم دقت کنیم که مبادا تبعات منفی داشته باشد، اگر می خواهیم چیزی ارائه دهیم محتوای آن را بررسی کنیم که مبادا مطلبی ارائه دهیم که دقیق نباشد، وقت لازم و کافی را برای آن بگذاریم و سرهم بندی نکنیم یا اگر می خواهیم کاری تشکیل دهیم دقت داشته باشیم که تجربیات افراد را در مورد آن جمع کنیم، در مورد آن کار تحقیق کنیم و...
امام باقر علیه السلام: لا یَنفعُ مَعَ الشّکِ والجُحودِ عمَلٌ.
امام باقر علیه السلام: با وجود شک و انکار، هیچ عملی فایده ندارد.
یعنی تا زمانی که از انجام کاری مطمئن نشدی و در آن دچار شک و ابهام هستیم، کار و عملی را انجام ندهیم، چون سودی نمی رساند و بلکه ضرر هم می زند. برای انجام کاری اول باید از تمام جوانب آن مطمئن شویم و بعد اقدام کنیم مبادا در مورد وجهی از کار شک و تردید داشته باشیم و وارد شویم.
- از نظر شرعی و قانونی ذره ای دارای ابهام و غفلت نباشد
یعنی اگر کاری را می خواهیم انجام دهیم وضعیت شرعی آن را استخراج کنیم و همچنین از لحاظ قانونی نیز آن را بررسی کنیم و بدون تحقیق در این زمینه ها وارد آن کار نشویم چرا که کم کاری در این عرصه ها می تواند منجر به ایجاد مشکلات عدیده در آینده شود و اندوه فراوانی به بار آورد.
امام علی علیه السلام: من قصّر فی العمل، ابتلی بالهمّ. هر که در عمل کوتاهی کند، به اندوه گرفتار آید.
- با استعداد و علاقه و انگیزه شخص تناسب داشته باشد
وقتی می خواهیم کاری را انجام دهیم و آن را به نحو احسن انجام دهیم حتما باید سه مولفه را در نظر داشته باشیم: 1- علاقه به میزان کافی: لازم نیست عاشق آن کار باشیم ولی تنفر هم نباید وجود داشته باشد، باید نسبت به آن کار و مسئولیت به قدر کافی علاقه وجود داشته باشد. 2- با انگیزه کافی: یعنی به اندازه ای انگیزه داشته باشیم که سوختی برای حرکتمان باشد به اندازه ی کافی باید نسبت به آن کار دید و هدف و برنامه داشته باشم. 3- استعداد: آن کار با استعداد و توانمندی های ما نیز جور باشد. وقتی خداوند هر یک از ما را آفریده به هر کدام ما استعدادی داده است؛ به طور مثال یکی استعدادش در کارهای فنی و کارگاهی است درحالی که دیگری استعداد در مطالعه و مباحث علمی تر دارد، هر دوی آنها لازم است و نمی توان هیچ یک را جای دیگری قرار داد، بلکه باید هر کسی استعدادهایش را تشخیص داده و بر اساس آنها عمل کند. پس باید بسنجیم که اگر می خواهیم وارد کاری شویم آیا استعدادش را داریم یا نه؟ تصور کنید کسی بدون هیچ استعداد هنری ای شروع به نقاشی کشیدن کند یا در جایگاهی بنشیند که بخواهد برای هنرمندان تصمیم گیری کند.
امام على عليه السلام: آفت كارها، ناتوانى كارگزاران است.
زمانی کارگزار ناتوان است که حداقل در این سه مولفه که گفته شد توانایی نداشته باشد.
مثال این موارد بسیار زیاد است، دانشجویانی که به اجبار جامعه، خانواده و... وارد رشته ای می شوند بدون اینکه استعدادی یا انگیزه ای داشته باشند، در حالی که اگر وارد بازار و کاسبی می شدند بسیار موفق تر می بودند، یا بسیاری از مسئولینی که سر کاری هستند، بدون اینکه ارتباطی با آن جایگاه داشته باشند، نه استعدادی، نه انگیزه ای و نه علاقه مندی ای.
- همه جوانب آن مورد مداقه قرار گیرد
متاسفانه در بسیاری از کارها ما تسامح گر هستیم و همه جانبه و کلی به کارها نگاه نمی کنیم و وارد کاری می شویم و از همان جاهایی که فکرشان را نکردیم و در موردشان دقت نکردیم ضربه می خوریم.
امام على عليه السلام: هر كس بدون عاقبت انديشى(مداقه) در كارها دست به كارى زند، خود را گرفتار سختي ها و مصائب كند.
چند مثال ساده: می خواهیم مهمانی برگزار کنیم و دقت نمی کنیم که مهمانانی داریم که اینها توان مالی بالایی ندارند، به مهمانی ما می آیند و با هزینه کردن های ما مواجه می شوند و دچار مشکل می شوند هم با ما و هم در خانواده شان یا مثلا سخنرانی که می خواهد موضوعی برای سخنرانی انتخاب کند ولی به مخاطبی که مقابلش نشسته اینکه پیر است یا جوان، مجرد است یا متأهل، وضع اقتصادی مناسبی دارد یا خیر و... توجهی نمی کند و موضوع و سخنرانی اش جای اینکه فایده داشته باشد آسیب زا می شود و شک و شبهه بوجود می آورد و این سخنران اینگونه خود را دچار مشکلات فراوان می کند و نه تنها قیامت خود، بلکه آخرت جماعتی را نیز به باد می دهد یا کسی که می خواهد در تولد کودکی به او هدیه بدهد و فکر نمی کند که مبادا چیزی هدیه بگیرم که والدین آن کودک از تهیه امثال آن عاجز باشند و توقع این کودک را بالا ببرم به این فکر نمی کند و یک مثلا اسکوتر گران قیمت برای آن کودک می خرد و دیگر هدایای دیگران یا هدایایی که والدین آن کودک بعدها برایش تهیه می کنند اصلا به چشمش نمی آید.
- برای به نتیجه رسیدن آن کار تلاش شود و نصفه و نیمه رها نشود
همه ما کارها را به خوبی شروع می کنیم ولی در ادامه رها می کنیم؛ مثلا شخصی زحمت می کشد کنکور را به خوبی می دهد دانشگاه خوب هم قبول می شود ولی در دانشگاه دیگر درس نمی خواند یا کتابی را آغاز می کند و نصفه رها می کند یا رژیمی را پرقدرت شروع می کند ولی وسط کار رها می کند یا تصمیم می گیرد اتاقش را تمیز کند، یک قسمت را که تمیز می کند، بقیه را رها می کند.
امام علی علیه السلام: کار کنید و آن را به پایانش رسانید و در آن پایداری کنید؛ آن گاه شکیبایی ورزید و پارسا باشید.(صبر کنید و عجله نکنید) همانا شما را پایانی است؛ پس، خود را به آن پایان (بهشت) رسانید.
از این حدیث می توان فهمید که اگر کسی خودش را بر روی این اصول قرار ندهد که ولو در آن کارهای کوچک(مثل اینکه کتابی را که شروع به مطالعه کرده کامل تمام کند و نصفه رها نکند) آن ها را به پایان رساند؛ به عبارت دیگر اگر خود را عادت ندهد که کارهایش را کامل کند و نصفه و نیمه رها نکند، نخواهد توانست آن کارهایی را که برای به بهشت رسیدن لازم است را نیز کامل انجام دهد، آنها را نیز نصفه رها می کند؛ چون به نصفه و نیمه رها کردن کارها عادت کرده است.
کسی که سیستمش عادت کند به انجام کارهای نصفه نیمه در همه کارها چنین می شود، چه کارهای دنیوی و چه کارهای اخروی.
تذکر: اگر می خواهید همسر یا فرزندتان در آینده موفق باشد، اگر کاری را شروع کرده و تاجایی پیش رفته ولی می بینید که دچار اشتباه محاسباتی شده یا قدری مسیر را اشتباه رفته و می خواهد آن کار را رها کند، او را کمک کنید که آن کار را ادامه داده و به پایان برساند تا عادت کند به تمام کردن کارها و نصفه و نیمه رها نکردنشان.